Kadın Dayanışması’nın kadınlık deneyimleri üzerine paylaşımlarda bulunmayı hedefleyen atölyelerinin ikincisini 12 Ekim Pazar günü gerçekleştirdik. “5 Duyu, 5 Mekân, 1 Kadın” adlı kolaj atölyesinde, kadın olarak bulunduğumuz mekânların bizim için anlamının, orada duyumsadıklarımızla nasıl şekillendiğini tartıştık. 5 farklı istasyon üzerinde çalıştık. 4 mekân-duyu çiftini oluşturan istasyonlar sokak-görme, okul-koku, ev-duyma, işyeri-dokunma/tatma olarak şekillendi. Sürpriz beşinci istasyon olarak beden ise tüm duyularla ilişkiliydi. Bu istasyon, dikey bir çalışma zemini olarak aynaya yerleştirilerek kendi bedenlerimizle ilişki içinde biçimlendi. Bu alanlardaki rollerimizi aklımıza gelen örneklerin ötesinde; dergi, gazete, katalog vb. envanter içerisine dalarak yeni yaklaşımlar geliştirdik. Böylece kolaj çerçevesi, algılayışımızı sürekli dönüştürücü bir rol oynadı.
Çalışma öncesi ön tartışmada “Gündelik hayatta nerelerde varız?” sorusu üzerinden çeşitli mekânlarda varlığımız üzerine konuştuk. Atölyede sunulan mekânlara ek olarak toplu taşıma, hastane, havaalanı, hapishane gibi örneklerle mekânsal deneyimlerimiz genişletildi. Mekân-duyu çiftlerinin eşleştirilmesi üzerine istasyon başındakilerin “Mekânlar ve duyular arasında nasıl bağlar kurduk?” sorusunu aktif bir şekilde tartıştığı bir ortam oluştu. Kolajlar şekillenmeye başladıkça oluşan tabloyu dönüştürmeye dair girişimler de yoğunlaştı. Farklı bakışlar belirdi, bu süreçte herkesin istasyonlarda dönüşümlü yer alması bu bakışlar üzerinden yeni tartışmaları alevlendirdi.
Ortaya çıkan sonuçlar gerçekten heyecan vericiydi. Kolajların birbirinin üstüne binen görsel ve metinlerini, onların doğasını yansıtmaya olabilecek en yakın akıcılıkta anlatmayı deneyelim. İşte istasyonlardan çıkan yaklaşımlar:
Ev-Duyma: Çocuk sesi, ev aletlerinin sesi, bulaşık sesi. Bu istasyona ilk yaklaşımlar işte bu yönde şekillenmişti. “Kapıııı!” Köşede oturan gönülsüz bir baba, televizyon sesi… Ocakta yemek kaynar. EV İÇİ EMEĞİN SESİ. Olacak mı hepimize ait bir oda? Kendini küvete bırakıp suyun sesiyle sakinleşmeli, sevişmeli, bir tavla atmalı. Kedi alarm çaların üstüne atlar. “Tik tak, tik tak.” Kadın kadına oturalım da sohbetlerimiz, kahkahalarımız eksik olmasın. Bir kaset de koyalım şöyle. EV İÇİ HUZURUN SESİ. Yan dairenin, sokağın sesi de evin içine dolar. Hep bir gürültü, bir kavga. Bir el ateş. EV İÇİ ERKEK ŞİDDETİNİN SESİ…
İşyeri-Dokunma/Tatma: İşyeri olunca mesele, talepler gelir gündeme. “BİRLİKTE ÖRGÜTLENMEYE, MÜCADELEYE!” Bir kahve molası vermeli. Bu el, kimin eli? Şiddetin ve tacizin eli ya da kadınlardan aldığını cebine koyan sermayenin eli? “Aa, gelmiş bile yemek saati.” Sarar bedeni kalem etek ve külotlu çorap ikilisi. Şu boynumun ağrısı da bir geçmedi. Masadaki gofret, diyeti yine deldi. İş makinelerinin yağı, elimizden silinemedi.
Okul-Koku: İlkokulda sınıfta kalmışız belli. O zaman kaydıraktan kayıp dans edelim. Beslenme çantasında iki mandalina, taze taze kurabiye. “Kim haşlanmış yumurta getirdii?” Duvarlar boyanmış sanki. Çek şu sifonu hadi. Bu koku benim bedenimden mi? Erkeklerinkine ne demeli? Çevik kuvvet kampüse girdi. Her tarafımıza biber gazı sindi.
Sokak-Görme: Sayfa ortadan ikiye ayrılmış. Gözetleyici gözlerin her köşeden çıkabileceği ıssız sokaklar bir yanda, birbirimizi yanımızda görüp güç aldığımız özgürleştirici sokaklar öbür yanda. “Vardık, Varız, Var Olacağız” ya… Yaşam sokakta, isyan sokakta. Geçti önümden bir kedi daha. Kaldır kafanı, bak yukarıya. Göçüyor kuşlar bir kez daha. Ağaçlar çiçek açar sonra. Bu 8 Mart da sokaklar bizim!
Beden-Tüm Duyular: Hamilelikten yaşlılığa çeşitli beden temsilleri kendine yer bulmuş. Aynada da biz. Tam ortamıza oturmuş kambur bir beden temsili, taşır sırtında emeği. Direniş de tam burada alevlendi. Şurada bir pürüzsüz bacak, burada bir pürüzsüz bacak. Şunlara biraz kıl çizmeli. Beden ki haz ve acı ikileminin evi. “Pede değil, servete vergi!” Amorf beden parçaları, güzellik algıları… Bunları bir bir değiştirmeli.
Kolaj çalışmalarının ortaya çıkmasıyla birlikte atölye sürecinde dönüşen algılarımız üzerine konuştuk. Çeşitli istasyonlarla ilgili gelişen sorularımız da şu yöndeydi:
Ev-Duyma:
Ev, sıkıştığımız dört duvar ötesinde ne ifade edebilir? Ev içi emeğe yoğunlaşan ilk yaklaşımı dönüştürürken ne hissettik? Ev içindeki erkek şiddetini tartışmaya iten katkı nasıl hissettirdi? Eve dışarıdan dolan gürültüler bu mekânı nasıl şekillendirir? Duyma duyusuyla neden ilk gürültüyü ilişkilendiririz?
İşyeri-Dokunma/Tatma:
Kahve molaları ve yemek saatleri bu mekânda nasıl bir rol oynar? İşyerinde bize dokunan eller nasıl hissettiriyor? Bu mekânda el ele vermeye, örgütlenmeye nasıl başlanır?
Okul-Koku:
Neden okul yıllarımızın başına yoğunlaştık? Tuvalet gibi ortak alanların uyandırdığı güçlü hislerin sebebi nedir? Bedenimizin ürettiği kokularla ilk etkileşimlerimizin mekânı olarak okul nasıl düşünülebilir? Çevik kuvvetin eklenmesiyle getirilen kampüs içi şiddet yorumu nasıl hissettirdi?
Sokak-Görme:
Sokağa dair algımızı dönüştürücü role neden daha kolay odaklandık? Bu istasyondaki ikili bakış nasıl gelişti? Sokakta nasıl güvenli hissedebiliriz? Görmekten güç aldığımız şeyler nelerdir?
Beden-Tüm Duyular:
Beden mekânını düşünmek bizde ne uyandırdı? Yeterince geniş bir beden temsili gördük mü? Yeni duyu yaklaşımlarıyla bedenimizi yalnız dışarıyı algılayan rolünden arındırmak mümkün mü? Bedenimize nasıl bakıyoruz, bakışımızı nasıl değiştirebiliriz?
Tüm istasyonları tartışırken baz aldığımız soru ise “Birlikte dönüştürmeye nereden başlanabilir?” oldu.
Kadınlar olarak duyusal deneyimlerimiz toplumsal cinsiyet normlarına bağlı şekillenir, bu da dayanışma ve güçlenme süreçlerini etkiler. Dünyayla ilişki şeklimiz olarak duyular, çevremize yaklaşım biçimlerimiz hakkında pek çok şey söyler. Bir mekân olarak bedeni düşünerek de ona kendi başına bilgi ve eylem kaynağı olarak yaklaşarak bedenimizi dinledik. Mekânlarla bağımız, duyusal deneyimlerimiz üzerinden şekillenecektir ve dolayısıyla algılarımızın değişiminden etkilenir. Gerçek dönüşüm ise toplumsal koşulların değişimiyle olur.
Kadınların karşılıksız ev emeği, hem kapitalizmin hem patriyarkanın yeniden üretilmesinde rol oynar. Evin ötesini düşünerek kolektif biçimlerde yeniden örgütlenmesini tahayyül etmek kadar eve yaklaşımımızı da dönüştürmek gerekir. İşyerinde ise şiddet ve tacizin önlenmesi adına imzalanacak sözleşmeler, sendikal haklar çalışma koşullarında sürekli iyileştirmelerle bu alanı dönüştürmek mümkündür. Okul, düzenin işleyişiyle ilk yüzleştiğimiz mekânlardan biri olarak öne çıkar. Bu kamusal alanda varlığımızı, temsilimizi güçlendirebiliriz. Örgütlü dayanışmanın öncül alanı olarak sokak, dönüştürücü gücü bünyesinde barındırır. Tüm algı ve deneyimlerimizin ortak mekânı olarak bedeni, değişimin ve direnişin taşıyıcısı olarak değerlendirilebiliriz.
Mekânlarımızı yeniden kuruyoruz. Duyularımız yol gösteriyor, bedenimiz direnişin mekânı oluyor. Çünkü hisseden biziz, direnen biziz, dönüştüren biziz!